ART-io η τέχνη του βίου
Το γιατί με κάλεσαν στο TEDx PanteionUniversity είναι μια καλή ερώτηση, γιατί εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους ομιλητές. Δεν έχω κάνει κάτι σημαντικό στη ζωή μου, το μόνο ξεχωριστό που κάνω είναι να γράφω στο facebook για τα γκομενικά μου.
Αλλά ήμουν εκεί στις 29 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο του TED Women με θέμα “It’s about time”, για να μιλήσω για την κουλτούρα του βιασμού.
Τι είναι κουλτούρα του βιασμού;
Δεν είναι πολλοί αυτοί που ξέρουν τι σημαίνει «κουλτούρα του βιασμού». Αν ξέρεις, είσαι από τους λίγους.
Όταν μιλάμε για κουλτούρα του βιασμού, μιλάμε για όλους τους τρόπους με τους οποίους η κοινωνία αποδέχεται τη σεξουαλική βία αλλά και την υποστηρίζει –ναι, την υποστηρίζει.
Ακούγεται λίγο παράξενο, το ξέρω. Άλλωστε, η λέξη «κουλτούρα» είναι κάτι καλό: Μουσική, θέατρο, σινεμά, γενικά… πολιτισμός.
Τι σχέση έχει ο βιασμός με όλα αυτά;
Όταν μιλάμε για κουλτούρα του βιασμού, μιλάμε για κάτι πολύ πιο υπόγειο. Κανείς –σ’ αυτό που ονομάζουμε “δυτικό κόσμο” τουλάχιστον- δεν υποστηρίζει το βιασμό ανοιχτά. Μιλάμε λοιπόν για όλα αυτά που λαμβάνουμε καθημερινά, απόψεις και συμπεριφορές από τα media, από την κοινή γνώμη, από τους πολλούς, από το διπλανό μας, που δικαιολογούν, απενοχοποιούν και «νορμαλοποιούν» τη σεξουαλική βία.
Μιλάμε για τον τρόπο που σκέφτεται η κοινωνία.
Μιλάμε για τη συλλογική συνείδηση απέναντι στη σεξουαλική βία.
Είναι καιρός να δούμε ότι δεν πρόκειται για μεμονωμένα γεγονότα ή απόψεις, αλλά για κάτι πιο γενικό και «οργανωμένο», αυτό που ονομάζουμε συστημικό. Να δούμε πώς λειτουργεί, και τι μπορούμε να κάνουμε για να το αλλάξουμε.
H κουλτούρα του βιασμού πάει χεράκι-χεράκι με τους στερεοτυπικούς ρόλους των φύλων, δηλαδή το πώς πρέπει να φέρεται ένας άντρας και πώς μια γυναίκα.
Μαζί με την αντικειμενοποίηση και τον έλεγχο που θέλει να ασκεί η κοινωνία πάνω στο γυναικείο σώμα και στη γυναικεία σεξουαλικότητα.
Αν κοιτάξουμε πώς απεικονίζονται οι γυναίκες στη διαφήμιση, στο σινεμά, στη μουσική, και φυσικά στην πορνογραφία, βλέπουμε ότι είναι παντού.
Αλλά θέλω να επικεντρωθούμε σε ένα παράδειγμα από την pop μουσική: Το No1 pop song του 2013 ήταν το Blurred Lines, του Robin Thicke. Το συγκεκριμένο κομμάτι ονομάστηκε “rape anthem” ή εμβατήριο βιασμού και μάλιστα κόσμος βγήκε στους δρόμους να διαδηλώσει εναντίον του. Γιατί; Πού το τόσο κακό;
Γιατί στους στίχους, ένας τύπος την πέφτει σε μια κοπέλα η οποία δεν ανταποκρίνεται θετικά, και της λέει: “I know you want it”, “You’re a good girl” και “I’m gonna give you something to tear your ass in two”.
Σαν απάντηση στο κομμάτι, μεταξύ άλλων, μία ανατριχιαστική κίνηση στο ίντερνετ παρουσίασε γυναίκες που κρατούσαν χαρτόνια μπροστά τους με πραγματικά λόγια που τους είπαν οι βιαστές τους την ώρα που τις βίαζαν, σε αντιπαραβολή με τους στίχους του τραγουδιού. Δεν υπήρχε σχεδόν καμία διαφορά.
Διανύουμε μια σημαντική εποχή.
Μια εποχή αναζωπύρωσης του φεμινισμού.
Το Buzzfeed δημοσίευσε άρθρο με τις 33 φορές που celebrities –άντρες και γυναίκες- μίλησαν για το φεμινισμό μέσα στο 2015. Το 2016 ήταν ακόμα περισσότερες.
Αλλά έχουμε φεμινιστικό ακτιβισμό σε παγκόσμιο επίπεδο, από “αληθινές γυναίκες” κι όχι μόνο διάσημους.
Ειδικά για το βιασμό, για πρώτη φορά, οι γυναίκες παραμερίζουν τη ντροπή και το φόβο της κριτικής, και μιλάνε. Μιλάνε παντού στα social media, τα οποία μας έχουν δώσει τη φωνή που ποτέ πριν δεν είχαμε. Το like και το share μπορεί να μην ταΐζουν παιδιά στην Αφρική, αλλά είναι αληθινή αποδοχή του τι συνέβη, από την πλευρά της γυναίκας, και υποστήριξη. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει.
Υπάρχουν αμέτρητες κινήσεις στα social media, που υπογράφονται με σχετικά hashtags, και μπορείς να ψάξεις να δεις τι σημαίνει το καθένα. Ενδεικτικά:
- Everyday sexism (καθημερινά παραδείγματα σεξισμού, κάθε ώρα, κάθε στιγμή, παντού).
- When I was (από πόσο μικρή ηλικία οι γυναίκες βιώνουν τη σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση).
- Not your Fault (γιατί δεν φταις εσύ που κάποιος σε βίασε).
- Why women don’t report (όλοι οι λόγοι που οι γυναίκες δεν αναφέρουν ότι βιάστηκαν)
- Μετά τη δημοσιότητα που πήρε το “Grab that pussy” του Trump, η Kelly Oxford μοιράστηκε στο Twitter τη δική της εμπειρία σεξουαλικής κακοποίησης και ζήτησε από γυναίκες να της απαντήσουν με τη δική τους. Μέσα σε δύο μόνο μέρες έλαβε 10 εκατομμύρια απαντήσεις.
- What I was wearing when I was raped.
Σχετικά με το τελευταίο, η φωτογράφος Cambareri ζήτησε δημόσια στο facebook, από γυναίκες που έχουν υποστεί σεξουαλική βία, να φωτογραφήσουν τα ρούχα που φορούσαν όταν συνέβη το γεγονός. Στα ρούχα που φωτογραφήθηκαν βρίσκεται ένα λευκό τισέρτ, μια γκρι φόρμα, ένα καρό πουκάμισο, λευκά αθλητικά, ένα φόρεμα με λουλούδια. -Κανένα αποκαλυπτικό μίνι φόρεμα.
Artemisia
Αλλά θα κάνω ένα διάλειμμα, για να πάμε για λίγο πίσω. Πολύ πίσω, βασικά. Πάμε πίσω στο 1611. Αυτή είναι αυτοπροσωπογραφία της Αρτεμισίας Τζεντιλέσκι, που ήταν κόρη του Οράτιο, μαθητή του Caravaggio.
Μέσα στο σπίτι τους μπαινόβγαιναν ζωγράφοι της εποχής. Μέσα σ’ αυτούς και ο Αρτζεντίνο Τάσσι, που βίασε την Αρτεμισία όταν εκείνη ήταν 17. Της υποσχέθηκε γάμο, για να τη σιωπήσει. Αφού πέρασαν 9 μήνες και δεν έγινε η πρόταση γάμου, ο πατέρας της Αρτεμισίας ζήτησε να δικαστεί ο Τάσσι για αυτό που έκανε.
Η δίκη κράτησε 7 μήνες. Σύμφωνα με την απόφαση, η Αρτεμισία τιμωρήθηκε με μια ελαφριά εκδοχή του βασανιστηρίου sibille, κατά το οποίο της έδεσαν στα δάχτυλα σκοινιά και τα έσφιγγαν. «Αυτό είναι το δαχτυλίδι σου» -φώναζε η Αρτεμισία.
Το δικαστήριο την τιμώρησε, επειδή βιάστηκε. Αυτό είναι κουλτούρα του βιασμού.
Η Αρτεμισία δεν είχε ούτε facebook, ούτε Twitter, ούτε Instagram. Αλλά είχε την τέχνη της, που έχει μείνει μαζί μας μέχρι σήμερα. Μέσα από την τέχνη της καταδίκασε το φρικτό πράγμα που της συνέβη. Ζωγράφισε τη βιβλική ιστορία της Ιουδήθ και του Ολοφέρνη, τη στιγμή που η Ιουδήθ σκοτώνει τον Ολοφέρνη.
Μέσα στον Ιούνιο, ένα σαββατοκύριακο, έκατσα σπίτι μου και έγραψα. Έγραψα ένα κείμενο που είχε μέσα τις δικές μου εμπειρίες σεξουαλικής βίας. Όταν ήμουν 16, με ακολούθησαν άγνωστοι και με απείλησαν να με ρίξουν στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου και είπαν ότι κανείς δεν θα με ακούσει. Όταν ήμουν 24, σε δεύτερο ραντεβού, εκείνος δεν με άφηνε να φύγω και με πίεσε να κάνω κάτι που δεν ήθελα απειλώντας με ότι αλλιώς θα έκανε χειρότερα. Όταν ήμουν 33, κάποιος που ήξερα μήνες, όταν κάναμε σεξ με πονούσε, τον παρακάλεσα να σταματήσει και είπε να το υπομείνω. Όταν ήμουν 38, ένα αγόρι που αγαπούσα πολύ, που ήμασταν παλιότερα μαζί, με ανάγκασε να κάνουμε σεξ ενώ έλεγα ξανά και ξανά «όχι». Φορούσα φόρμα και είχα πρώτη μέρα περίοδο.
Το κείμενο αυτό το ανέβασα στο facebook μου, όπως ανεβάζω και τα γκομενικά μου.
Γι’ αυτό με φώναξαν στο TEDx.
Γιατί το έγραψα; Ο λόγος είναι η δίκη του φοιτητή του Στάνφορντ, Μπροκ Τέρνερ, που βίασε μια κοπέλα που βρισκόταν λιπόθυμη έξω από ένα πάρτι, και ενώ τον έπιασαν εν δράση, τελικά εξέτισε μόνο 3 μήνες ποινής.
Η δίκη προκάλεσε το θυμό της κοινής γνώμης για την ποινή, αλλά έφερε ξανά στο φως και το λεγόμενο victim blaming, (το να κατηγορείται δηλαδή το θύμα), που αποτελεί πυρήνα της κουλτούρας του βιασμού.
Μετά τη δημοσίευση του κειμένου στο facebook μου, έλαβα δεκάδες μηνύματα. Πολλές δεκάδες, από γνωστές αλλά και άγνωστες γυναίκες που ήθελαν να μοιραστούν την εμπειρία τους.
Και τα μηνύματα, και αυτά που μου συνέβησαν, αλλά και οι έρευνες, δείχνουν ότι:
Ο βιαστής σπάνια παραμονεύει σε σκοτεινά δρομάκια για να σε βιάσει. Ο βιαστής δεν απαιτεί να έχεις καταναλώσει αλκοόλ για να σε βιάσει. Ο βιαστής δεν έχει ανάγκη να φοράς αποκαλυπτικά ρούχα για να σε βιάσει. Ο βιαστής έχει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι σύντροφος, πρώην σύντροφος, φίλος, συμφοιτητής, συνάδελφος, μέλος της ευρύτερης παρέας σου ή και μέλος της οικογένειας.
Αλλά όποιος κι αν είναι ο βιαστής, το θέμα είναι ότι στο τέλος δεν κατηγορείται αυτός, αλλά το θύμα. Γιατί όλοι -οικογένεια, φίλοι, περίγυρος, δικαστήρια, media- δείχνουν να υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες φταίνε που βιάζονται.
Η κουλτούρα του βιασμού θεωρείται «γυναικείο θέμα». -Άλλωστε, με φώναξαν να μιλήσω γι’ αυτό σε διοργάνωση TED Women.
Οι γυναίκες οφείλουν να βρίσκονται συνέχεια σε εγρήγορση. Να προσέχουν τι φοράνε, πού πηγαίνουν, με ποιον πηγαίνουν, τι θα πουν, τι θα πιουν, πώς θα φερθούν, μην τυχόν και προκαλέσουν. Αλλιώς… «τα θέλει ο κώλος τους».
Αυτό που οι γυναίκες λαμβάνουν από την κοινωνία, είναι ότι «τι να κάνουμε, έτσι είναι οι άντρες!»
Μόνο που δεν είναι έτσι οι άντρες -και θα έπρεπε να προσβάλλονται όταν τους λένε ότι είναι έτσι. Οι άντρες δεν έχουν ανεξέλεγκτες ορμές. Οι άντρες δεν είναι ζώα. Καμιά γυναίκα δεν προκαλεί το βιασμό. Το βιασμό τον προκαλεί ο βιαστής. Ποτέ δεν ευθύνεται το θύμα. Ευθύνεται μόνο ο βιαστής.
Και ευθύνεται και η κοινωνία, που επιτρέπει, δικαιολογεί και υποστηρίζει το βιασμό.
Ευθύνεται η κουλτούρα του βιασμού.
Πρέπει να φύγουμε από το αν «προκαλούν» οι γυναίκες, και να επικεντρωθούμε στο πώς φέρονται οι άντρες. Το θέμα δεν είναι να μάθουμε στα κορίτσια να προστατεύονται, το θέμα είναι να διδάξουμε στα αγόρια -από πολύ μικρά- το νόημα της συναίνεσης.
Να τους δώσουμε να καταλάβουν το προφανές: Ότι οι γυναίκες είναι ανθρώπινα πλάσματα κι ότι το γυναικείο σώμα δεν είναι αντικείμενο, δεν είναι τρόπαιο, δεν ανήκει σε κανέναν και ότι κανένας άντρας δεν έχει δικαιώματα πάνω σ’ αυτό επειδή είναι άντρας.
Να μάθουν να θεωρούν το «ναι» αναπόσπαστο κομμάτι του σεξ.
Βέβαια, αυτό που πρέπει πρώτα να λύσουμε είναι το ότι στην κοινωνία μας, η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι θέμα ταμπού. Οι γυναίκες δεν έχουν δικαίωμα να θέλουν σεξ για το σεξ, άρα θεωρείται σκανδαλώδες και απαράδεκτο το να λένε με ενθουσιασμό το «ναι».
Κι αν κάποια λέει ΝΑΙ «εύκολα», τότε είναι β’ διαλογής. Η συμπεριφορά της είναι προκλητική και κατακρίνεται. Γι’ αυτό εγώ γράφω για τα γκομενικά μου και για το σεξ, παρά τις αντιδράσεις της οικογένειάς μου, του κύκλου μου, αλλά και τρομακτικών αγνώστων. Το κάνω γιατί θέλω να αλλάξουν τα πράγματα.
Μάλιστα, έχω κάνει δύο video στο youtube στο παρελθόν, το ένα μιλάει για σεξ και το οργασμικό κενό, που σημαίνει το πόσο συχνά έχουν οργασμό οι άντρες όταν κάνουν σεξ, σε σχέση με το πόσο συχνά έχουν οι γυναίκες. (Όπως αντιλαμβάνεσαι, υπάρχει χάσμα μεταξύ των δύο ποσοστών. Αυτό είναι το «κενό»). Τα video είναι άθλια και έγιναν για ένα στοίχημα και συγγνώμη αν πας να τα δεις, αλλά τα έχω αφήσει να υπάρχουν ως τεκμήρια, γιατί αν δεις από κάτω τα σχόλια, είναι Κουλτούρα του Βιασμού 101. –Όλα όσα δεν ήθελες ποτέ να ξέρεις.
Η Αρτεμισία συχνά ανέφερε γι’ αυτό τον πίνακα ότι «Θα χρειαστούν δύο γυναίκες για να σκοτώσουν αυτό το κτήνος».
Γιατί στον πίνακα της δικαίωσης, δεν είναι μόνη της. Έχει τη βοήθεια που δεν είχε. Τη βοήθεια των άλλων γυναικών. Και –για μένα- δεν σκοτώνει πια τον Τάσσι, σκοτώνει όλο το σύστημα που την βασάνισε και την ντρόπιασε αφού βιάστηκε. Σκοτώνει την κουλτούρα του βιασμού.
Ζητάω από όλες τις γυναίκες, να βοηθήσετε να τη σκοτώσουμε
Βοηθήστε να βάλουμε τέλος στο Slut Shaming (την τσουλο-διαπόμπευση) από γυναίκες προς γυναίκες. Είδα τις προάλλες ένα σχόλιο στο facebook από γυναίκα, για μια τηλεπαρουσιάστρια:
«Τι ξέκωλο, πρέπει να πεθάνει για να ξεναενωθούν τα σκέλια της».
Σοκ. Κι αυτά τα σχόλια ακούγονται από γυναίκες για γυναίκες, απλά και μόνο γιατί κάποια ξεφεύγει από την «κοινωνικά σωστή» γυναικεία συμπεριφορά ή γιατί αυτά που φοράει δείχνουν μεγαλύτερο ποσοστό του σώματός της από όσο «πρέπει».
Αυτά τα σχόλια τροφοδοτούν την κουλτούρα του βιασμού.
Και πρέπει να σταματήσουν.
Αλλά απ’ την άλλη, ξέρουμε ότι οι γυναίκες που μιλούν δημόσια γι’ αυτά τα «γυναικεία θέματα», υπέρ της ισότητας των φύλων, δηλαδή του φεμινισμού, κριτικάρονται έντονα. «Έλεος με την κορρεκτίλα», «Δεν μπορούμε πια να πούμε ένα αστείο» ή «Είσαι feminazi». Γι’ αυτό, χρειαζόμαστε και κάτι άλλο.
Όταν πρωτοπήγα στη σχολή (το 1994), διάβασα το Maurice του Ε.Μ. Φόρστερ, που γράφτηκε το 1912, και περιγράφει την ενηλικίωση ενός gay αγοριού, αλλά εκδόθηκε τη δεκαετία του 50, γιατί ο Φόρστερ φοβόταν μην διωχθεί. Έλεγε λοιπόν σε σημείωμα του συγγραφέα ότι στη Μεγάλη Βρετανία, ποτέ δεν θα αποδέχονταν επίσημα τους ομοφυλόφιλους.
Πρόσφατα έκανε coming out μέλος της βασιλικής οικογένειας της Αγγλίας.
Όσο δύσκολο κι αν είναι να το πιστέψουμε μερικές φορές, ο κόσμος μας συνεχίζει να γίνεται καλύτερος.
Αυτή τη στιγμή τρέχει η καμπάνια HeForShe, μια πρωτοβουλία αλληλεγγύης για την πρόοδο των γυναικών, από τα Ηνωμένα Έθνη (UN Women). Στόχος της να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει άντρες και αγόρια να λάβουν δράση ενάντια στην ανισότητα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. Πρέσβειρα, η Emma Watson, η αγαπημένη Ερμιόνη του Harry Potter.
Η Αρτεμισία ίσως δεν μπόρεσε τότε ούτε να το οραματιστεί, αλλά ο κόσμος έχει αλλάξει. Εμείς μπορούμε να φανταστούμε πόσο εύκολο θα ήταν να «σκοτώσουμε» την κουλτούρα του βιασμού, με τη βοήθεια των αντρών.
Γιατί όπως είπαμε, αν κάποιον αφορά η κουλτούρα του βιασμού, είναι τους ίδιους τους άντρες. Και εκείνοι έχουν τη μεγαλύτερη δύναμη να σπάσουν την αλυσίδα.
Γι’ αυτό θέλω κι εγώ να ζητήσω βοήθεια –να ζητήσουμε βοήθεια- από τους άντρες.
Γιατί χρειαζόμαστε περισσότερους άντρες να μιλάνε ενάντια στα στερεότυπα των φύλων, κι ενάντια στην πατριαρχία. Χρειαζόμαστε άντρες που δεν «καταπίνουν αμάσητη» την κουλτούρα του βιασμού. Που δεν θεωρούν τη βία απόδειξη ανδρισμού. Που δεν μένουν απαθείς θεατές. Που δεν σιωπούν. Που όταν βλέπουν το κακό να γίνεται, αντιδρούν. Που δεν φοβούνται να πουν «αυτό δεν είναι αστείο». Χρειαζόμαστε γενναίους άντρες, γενναία αγόρια, που θα τολμήσουν να το πουν ακόμα και στους φίλους τους. Αγόρια που ανήκουν στο House of Gryffindor.
Αγόρια που βλέπουν ότι δεν είμαστε αντίπαλα στρατόπεδα. Αγόρια που θα παλέψουν πλάι μας για να πολεμήσουμε μαζί το Κακό.
Και ξέρω ότι υπάρχουν εκεί έξω, ξέρω κι ότι «γίνονται», εδώ, σήμερα, αυτή τη στιγμή που μιλάμε. Τώρα.
It’s about time.
