Επίκουρος, ο δάσκαλός μας

Είμαι Επικούρειος. Θεωρώ ότι τα διδάγματα του Επίκουρου περιέχουν όλη τη λογική και ηθική φιλοσοφία που μας κληροδότησαν οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι. Τόμας Τζέφερσον

Το 1690 ο John Locke στη δημοφιλή δεύτερη Πραγματεία για τη Διακυβέρνηση (Second Treatise of Government) διακηρύσσει τα φυσικά δικαιώματα της «ζωής, της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας (estate)», ως απάντηση στον υπερασπιστή της θεωρίας του «θεϊκού δικαιώματος των βασιλέων», Robert Filmer. Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, το 1776, ο Τόμας Τζέφερσον συντάσσει την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αλλάζοντας το τρίτο δικαίωμα με αυτό της «επιδίωξης της ευτυχίας». Οι Ιστορικοί ακόμη και σήμερα αδυνατούν να εξηγήσουν την προσθήκη της έννοιας της ευτυχίας ως ανθρώπινου δικαιώματος και αναζητούν την προέλευσή της στον Γαλλικό ή τον Σκωτικό Διαφωτισμό, καθώς ο ίδιος ο Τζέφερσον ουδέποτε έδωσε εξηγήσεις. Ήδη, στις πρώτες γραμμές της Αμερικανικής Διακήρυξης τονίζεται η ισότητα όλων των ανθρώπων και το δικαίωμα στην «επιδίωξη της ευτυχίας»: «Όταν κατά την πορεία των ανθρωπίνων γεγονότων γίνεται απαραίτητο για έναν λαό να λύσει τους πολιτικούς δεσμούς οι οποίοι τον συνδέουν με άλλον και να αναλάβει ανάμεσα στις δυνάμεις της γης την ξεχωριστή και ίση θέση την οποία δικαιούται από τους Νόμους της Φύσης και τον Θεό της Φύσης, στοιχειώδης σεβασμός προς τη γνώμη της ανθρωπότητας απαιτεί να διακηρύξει τα αίτια που τον ωθούν στον διαχωρισμό.

Δεχόμαστε τις εξής αλήθειες ως αυταπόδεικτες, πως όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι, και προικίζονται από τον Δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία, και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας (the pursuit of Happiness)».

Πώς οδηγήθηκε ο συντάκτης της Αμερικανικής Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας να περιλάβει το δικαίωμα στην ευτυχία; Το ερώτημα δεν έχει απαντηθεί. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι ο Τόμας Τζέφερσον ήταν εμβριθής μελετητής της Φιλοσοφίας. Σε επιστολή του, στις 31 Οκτωβρίου του 1819, στον William Short αναφέρεται στον Επίκουρο ως «ο δάσκαλός μας» (our master). Ο ίδιος χαρακτηρίζει εαυτόν Επικούρειο.

«Όπως εσύ, είμαι και εγώ Επικούρειος. Θεωρώ ότι οι γνήσιες (όχι αυτές που του αποδίδονται) διατριβές του Επίκουρου περιλαμβάνουν ό,τι πιο ορθολογικό μας έχει κληροδοτήσει η Ελλάδα και η Ρώμη στην Ηθική φιλοσοφία».

Ο Τζέφερσον δεν έχει μελετήσει μόνο τον Επίκουρο. Στην επιστολή αναφέρονται οι Στωικοί (ο ίδιος θα ήθελε να μεταφράσει τον Επίκτητο), ο Σενέκας, ο Σωκράτης «από τον οποίο δεν έχουμε τίποτε αυθεντικό εκτός από τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντος», ο Πλάτων και ο Κικέρωνας. Η επιστολή κλείνει με μία σύνοψη των διατριβών του Επίκουρου (Φυσικής και Ηθικής). Το πρώτο παράθεμα του Τζέφερσον, αναφορικά με την Επικούρεια Ηθική, ορίζει την ευτυχία ως σκοπό της ζωής: «Η ευτυχία είναι ο σκοπός της ζωής. Η αρετή είναι το θεμέλιο της ευτυχίας». (Happiness the aim of life. Virtue the foundation of happiness).

Η ηδονή είναι η λέξη του Επίκουρου για την ευτυχία. Στην επιστολή προς Μενοικέα, που μεταφέρει ο Διογένης Λαέρτιος (10, 122-135), ο Επίκουρος διασαφηνίζει την έννοια της ηδονής, που αποτελεί μία από τις βασικότερες στη φιλοσοφία του: «Όταν λοιπόν λέμε ότι η ηδονή είναι ο σκοπός, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και αυτές που βρίσκονται στις απολαύσεις, όπως νομίζουν κάποιοι που αγνοούν και δεν συμφωνούν ή εκλαμβάνουν κακώς όσα λέμε, αλλά το να μην πονάει το σώμα και να είναι η ψυχή ατάραχη. […] Γιατί, οι αρετές είναι σύμφυτες με την ευτυχισμένη ζωή και η ευτυχισμένη ζωή είναι αχώριστη από αυτές».

Ο Τζέφερσον δεν παρέμεινε στην πολιτική ως το τέλος της ζωής του. Αποσύρθηκε στο Monticello το 1794, για να «ελευθερωθεί από την πολιτική» και να ζήσει στη φάρμα του με την οικογένειά του και τα βιβλία του. Έχοντας διατελέσει πρόεδρος της Αμερικής σε μια καίρια εποχή, επέλεξε τελικά την αταραξία της ψυχής, δηλαδή την ευτυχία του. Εξάλλου, ήταν ατομικό του δικαίωμα.

Έλσα Νικολαΐδου | Πηγή: www.philenews.com

Δείτε επίσης τις δημοσιεύσεις:
Η επικαιρότητα του Τόμας Τζέφερσον
25 Things You Might Not Know About Thomas Jefferson