secularism

Πίσω από την όλη συζήτηση περί ισλαμιστικής τρομοκρατίας και ριζοσπαστικποίησης που κυριαρχεί στην «κοινή γνώμη», θάβονται ή/και εξαφανίζονται πολύ σημαντικές εξελίξεις και μεγάλες παγκόσμιες θεματικές. Μία από αυτές είναι η εποχής της «μετα-εκκοσμίκευσης» (post-secularism) ή της «απο-εκκοσμίκευσης» (de-secularisation) του κόσμου. Όσο και εάν φαίνεται «περίεργη», αποτελεί μια εξέλιξη καθόλα υπαρκτή, με την οποία δεν έχουμε ασχοληθεί στην Ελλάδα.

Αυτή η εξέλιξη συμβαίνει για δύο λόγους. Ο ένας είναι υλικός και ο άλλος ηθικός.

1. Δημογραφικά, οι κοσμικιστές δεν αναπαράγονται τόσο με φυσικό παρά κυρίως με εικονικό τρόπο (μέσα από τη μαζική κουλτούρα, την εικόνα κ.λπ). Δεν αφήνουν βιολογικούς απογόνους – δηλαδή παιδιά – πίσω τους ή αφήνουν ελάχιστους και οι αριθμοί τους συνεχώς μειώνονται. Όπως έχω γράψει παλαιότερα:

Το 97% της συνολικής παγκόσμιας πληθυσμιακής αύξησης λαμβάνει χώρα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου το 95% του πληθυσμού είναι θρησκευόμενο. Ο πλανήτης, ως όλον, γίνεται περισσότερο – και όχι λιγότερο – θρησκευόμενος. Σύμφωνα με τη World Religion Database (WRD), το ποσοστό των θρησκευόμενων ανθρώπων αυξήθηκε από 81% που ήταν το 1970, σε 85% πριν λίγα χρόνια (κυρίως λόγω της κατάρρευσης του ”Ανατολικού Μπλόκ”) και μέσα στα επόμενα χρόνια, υπολογίζεται πως θα φτάσει το 87%. Όμως η δημογραφική διαφορά ανάμεσα σε κοσμικούς και θρησκευόμενους δεν παρατηρείται μονάχα στο εξωτερικό της ΕυρωΑτλαντικής δομής (με τους Υπολοίπους) ή μεταξύ Παγκόσμιου Βορρά και Νότου, αλλά και στο εσωτερικό της ΕυρωΑτλαντικής δομής και του Παγκόσμιου Βορρά. Ακόμα και στο ιστορικό τρίγωνο της φιλελεύθερης ευρωπαϊκής γεωγραφίας, δηλαδή μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Κάτω Χωρών – όπως επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες -, παρατηρείται πως οι θρησκευόμενοι πληθυσμοί έχουν πλεονέκτημα στα ποσοστά των ρυθμών γονιμότητας έναντι των μη θρησκευόμενων.

Ένας Άγγλος ακαδημαϊκός επισήμανε σε ομιλία του (αποσπάσματα της οποίας θα παραθέσω μεταφρασμένα μελλοντικά): ”Ξέρετε, η ιδέα πως ευρωπαϊκοί-λευκοί πληθυσμοί σιγά-σιγά αντικαθίστανται από μη ευρωπαϊκούς-λευκούς εθνοτικά (λόγω μετανάστευσης), δεν αποτελεί πρόβλημα. Αλλά ας σκεφτούμε το σενάριο ότι κοσμικοί πληθυσμοί σιγά-σιγά αντικαθίστανται από θρησκευόμενους πληθυσμούς. Μήπως είναι αυτό πιθανόν;”. Ένας άλλος Αμερικανός ακαδημαϊκός είχε παρατηρήσει – και αυτό αποτελεί πράγματι ειρωνεία – πως τελικά, οι θρησκευόμενοι πληθυσμοί, εάν τους δούμε από καθαρά εξελικτική σκοπιά, έχουν βιολογικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους μη θρησκευόμενους ή κοσμικούς.

2. Ο επόμενος λόγος είναι ηθικός. Ο δυτικός κοσμικισμός – με βασικό του άξονα έναν συγκρητιστικό λιμπεραλισμό – έχει καταλήξει να δομεί έναν ντε καφεινέ ιδεολογικό πολτό, μια πνευματική σούπα που εμπεριέχει από την κοσμική θρησκευτικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (τα οποία διέρχονται κρίση σε παγκόσμια κλίμακα) μέχρι new-age και παν/πολυθρησκευτικά στοιχεία και πελαγοδρομήσεις περί «πολυ-πολιτισμικότητας», τοποθετώντας όλες τις πνευματικές παραδόσεις σε μια συγκρητιστική χοάνη (διατηρώντας φυσικά ηγεμονικά στοιχεία του νεώτερου δυτικού πολιτισμού της Προόδου), η οποία αποτελεί την ηθικο-πολιτισμική πλευρά μιας οικονομικής υπερ-εθνικής ομογενοποιητικής διαδικασίας. Από μόνη της αυτή η εξέλιξη έχει επανενεργοποίησει όλα τα πολιτισμικά υπόβαθρα και όλες τις μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις του πλανήτη (πόσο μάλλον εάν συνυπολογίσουμε και τα δημογραφικά δεδομένα). Οι μεγάλες θρησκείες ανέκαθεν είχαν να κάνουν με αντιλήψεις περί ανθρώπου, κοινωνικής ηθικής, «μετα-φυσικά» ερωτήματα κ.λπ (οντολογίες και υπόβαθρα, ιερότητα, ελευθερία, αλήθεια, σχέση ανθρώπου-κόσμου, αρμονία κ.λπ). Στις περισσότερες θρησκείες ο άνθρωπος δεν μπορεί να ιδωθεί ως απλό εργαλείο ή γρανάζι, μέρος μιας τεχνοκρατικής μηχανής στα πλαίσια της οποίας δημιουργούνται διαχειριστικοί αλγόριθμοι.

Οι κοσμικιστές διανοούμενοι έχουν ήδη δομήσει το νέο δίπολο: Secular moderates vs Religious fundamentalists. Θα μπορέσουν να πείσουν πως αυτή είναι μια πραγματική διαίρεση; (είναι άραγε το 87% – το οποίο σε μια εικοσαετία, αν όχι νωρίτερα, θα γίνει 90% – Religious fundamentalists; Και είναι άραγε όλο το υπόλοιπο 13 ή 10% Secular moderates;). Βασικά, ήδη, σε παγκόσμια κλίμακα (όχι όμως ακόμα σε παν-ευρωπαϊκή) οι δυτικο-ευρωγενεις κοσμικιστικές έχουν ηττηθεί. Τα απόνερα αυτής της εξέλιξης θα ζήσουμε τα επόμενα χρόνια ή δεκαετίες, όπου, όσο και εάν φαίνεται περίεργο, θα χαρακτηριστούν από μια διαδικασία απο-εκκοσμίκευσης και επανα-θρησκειοποίησης του κόσμου. Όπως τελικά θα φανεί, αυτό που διακυβεύεται είναι ο νεώτερος κοσμικός δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός της Προόδου.

II

Ας δούμε ορισμένα πιο θεωρητικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Από την οντολογία πάμε στην επιστημολογία. Από την επιστημολογία στην αξιολογία. Από την αξιολογία στην πολιτική, και από την πολιτική στην οικονομία. Έτσι έχουν τα πράγματα στο Ισλάμ και δεν «μεταρρυθμίζονται» ούτε γίνονται ντεκαφεϊνέ (στον νεώτερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό είναι ανάποδα). Take it or leave it. Επίσης έχουμε την ιεραρχία: Αλλάχ (Θεός) – άνθρωπος – φύση.

Στον νεώτερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό έχουμε την ανατίμηση της φύσης (ή την αποκατάσταση των αισθητών ή την ανατίμηση του ”υλικού κόσμου”) έναντι του Θεού και έπειτα, κάποια υποτιθέμενη «επικράτηση και κυριαρχία» του ανθρώπου επί της φύσης (η οποία υπάρχει μονάχα στα κεφάλια ορισμένων αερόμυαλων) που τοποθετεί τον άνθρωπο στη θέση του Θεού και της φύσης ή επικυρίαρχο έναντι των δύο προηγούμενων (διαμέσου της επιστήμης και της τεχνικής, βεβαίως, βεβαίως). Έτσι έχουμε μια επιστημολογικά ορισμένη οντολογία (σε αντίθεση με το Ισλάμ όπου έχουμε οντολογικά καθορισμένη επιστημολογία).

Στον νεώτερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό έχουμε ορισμένες ακόμα «ιδιαιτερότητες», όπως την περί Προόδου αντίληψη, αντίληψη η οποία δεν υπήρχε στον κλασσικό ελληνορωμαϊκό κόσμο, του οποίο ο νεώτερος δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός – ισχυρίζεται πως – αποτελεί «συνέχεια». Έχουμε επίσης την «προτεραιότητα ή κυριαρχία» της οικονομίας επί της πολιτικής, κάτι που δεν ίσχυε όχι μονάχα στον ελληνορωμαϊκό ή τον μεσαιωνικό ευρωπαϊκό πολιτισμό, αλλά ποτέ σε οποιονδήποτε άλλο ανθρώπινο πολιτισμό (ακόμα και σήμερα οι Κινέζοι θεωρούν το οικονομείν μέσο για την πραγματοποίηση σκοπών και όχι σκοπό).

Στην νεώτερη δυτικοευρωπαϊκή παράδοση όταν έχουμε άνοδο της αταξίας και της αναρχίας και επαναφορά με έντονο τρόπο της επιθυμίας για τάξη και ενότητα, αναδύεται ο θεσμικός μονισμός ο οποίος δικαιολογείται επαγωγικά και έχει κοσμικό χαρακτήρα. Ο νεώτερος δυτικοευρωπαϊκός μονισμός είναι κοσμικός μονισμός και σχετίζεται με αυτό που ονομάζεται πολιτική της ισχύος. Κινούμαστε μεταξύ των κυρίαρχων κρατών της Βεστφαλίας, που βαζουν τέλος στους θρησκευτικούς πολέμους, του Πάππου Hobbes (ο οποίος δεν είναι Θουκυδίδης) και της… Le Pen (δεν ταυτίζονται τα τρία προηγούμενα, μην δαιμονοποίησουμε τον Παππού, παραδείγματα αναφέρω. Η laïcité, ο «πολυ-πολιτισμός» και το Ισλάμ δεν μπορούν να συνυπάρξουν όπως γνωρίζουν πολύ καλά στο Quebec, όπου δεν υπάρχει η ίδια ιστορική εξέλιξη και σεκιουλαριστική-κοσμικιστική παράδοση με τη Γαλλία).

Οι διαφορές δεν είναι απλά ιστορικού τύπου ή θεσμικές (άλλωστε από την Ανδαλουσία μέχρι την Ινδία το θεσμικό περιβάλλον ήταν ποικιλόμορφο). Η νομιμοποίηση και ο τρόπος δικαιολόγησης της εξουσίας είναι διαφορετικές, ο σκοπός της εξουσίας είναι διαφορετικός, η νομοθετική λειτουργία είναι διαφορετική, η οντολογία και η αξιολογία είναι διαφορετικές, η αντίληψη περί ευθύνης του ανθρώπου, δικαιοσύνης και νόμου είναι διαφορετική, η νομιμοποίηση και δικαιολόγηση των πράξεων είναι διαφορετική, τα «πάντα» είναι διαφορετικά. Take it or leave it.

Και φυσικά, κλείνοντας πρέπει να γράψουμε: Εν.

Post-Secularism

Δ`~. Κοσμοϊδιογλωσσία